Ζαμβέζης

(Zambezi). Ποταμός (2.660 χλμ.) της νοτιοκεντρικής Αφρικής, που εκβάλλει στον Ινδικό ωκεανό. Η λεκάνη απορροής του εκτείνεται σε επιφάνεια 1.330.000 τ. χλμ. και περιλαμβάνει το Μαλάουι, μεγάλο μέρος της Ζάμπια, περισσότερο από τη μισή Ζιμπάμπουε και σημαντικά τμήματα της Αγκόλας και της Μοζαμβίκης. Πηγάζει από το βορειοδυτικό άκρο της Ζάμπια, κοντά στο κέντρο του Καλένε Χιλ και, σχηματίζοντας ένα τόξο με την καμπύλη προς τα Β, αποτελεί τη μεθόριο μεταξύ Ζάμπια και Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και διασχίζει, με κατεύθυνση προς τα Ν, την ανατολική Αγκόλα και τη δυτική Ζάμπια (Μπαροτσελάνδη), ενώ δέχεται από δεξιά τον Λουνγκέ Μπούνγκο, τον Λουανγκίνγκα και τον Λουέτι, και από αριστερά τον Καμπόμπο και τον Λουένα. Από την Κασουνγκούλα, κοντά στην οποία δέχεται από δεξιά τα νερά του Τσόμπε, ο οποίος θεωρείται προέκταση του Κουάντου, έως τη Ζούμπο, σχηματίζει ολόκληρη τη μεθόριο μεταξύ της Ζάμπια προς τα Β και της Ζιμπάμπουε προς τα Ν σχηματίζοντας ένα τόξο με κατεύθυνση προς τα ΒΑ. Έπειτα εισχωρεί στο έδαφος της Μοζαμβίκης, το οποίο διασχίζει με διεύθυνση προς τα ΝΑ έως τον ωκεανό, όπου εκβάλλει με ένα εκτεταμένο ελώδες δέλτα. Οι μεγαλύτεροι παραπόταμοί του στον μέσο και κατώτερο ρου του είναι, από αριστερά, οι Καφούε, Λουάνγκουα και Σίρε, που πηγάζει από τη λίμνη Νιάσα, και από δεξιά ο Γκουαάι, που μεταφέρει επίσης τα νερά των ποταμών Σανγκάνι, Σανίατι, Χουνιάνι και Μαζόε. Ο ρους του Ζ. διακόπτεται από συχνούς καταρράκτες, που περιορίζουν τη ναυσιπλοΐα σε μικρά τμήματα και για σκάφη μικρής χωρητικότητας. Η ναυσιπλοΐα πραγματοποιείται ομαλά μόνο στο τελευταίο σημείο του ρου του, μεταξύ της Τέτε και των εκβολών του. Οι μεγαλύτερες διακοπές, κατά μήκος του ρου του ποταμού, είναι οι καταρράκτες Λουαπάμα στην Αγκόλα, οι καταρράκτες Γκόνια στην Μπαροτσελάνδη, οι καταρράκτες Κατίμα Μουλίλο κοντά στο όρος Σεδέκε, οι μεγαλόπρεποι καταρράκτες της Βικτορίας (βλ. λ.), κοντά στο όρος Λίβινγκστον με πλάτος περίπου 1.800 μ. και 122 μ. ύψος, οι καταρράκτες Μασούβε, ύψους 100 μ. και οι καταρράκτες Κεμπραμπάσα στη Μοζαμβίκη. Στην κλεισώρεια της Καρίμπα, στη συμβολή του Σανιάτι και του Καφούε, κατασκευάστηκε μεγάλο φράγμα, ύψους 130 μ., το οποίο δημιούργησε τη λίμνη Καρίμπα (που για ένα διάστημα έφερε την ονομασία λίμνη της Ελισάβετ). Η λίμνη είχε μήκος 280 χλμ., έκταση 5.180 τ. χλμ. και χωρητικότητα 160 δισεκατομμυρίων κ.μ. Υπάρχουν υδροηλεκτρικοί σταθμοί εγκατεστημένης ισχύος 1.200.000 kW και ετήσιας παραγωγικής ικανότητας 8 δισεκατομμυρίων kWh. Τις εκβολές του Ζ. ανακάλυψε, το 1498, ο Βάσκο ντα Γκάμα, και πολλοί Πορτογάλοι εξερευνητές ανέπλευσαν τον κάτω ρου του. Η συστηματική όμως εξερεύνηση του ποταμού οφείλεται στον Λίβινγκστον, ο οποίος σε επανειλημμένες εξερευνητικές αποστολές μελέτησε μεγάλο μέρος του ρου και ανακάλυψε τους καταρράκτες, στους οποίους έδωσε το όνομα Βικτόρια, προς τιμήν της τότε βασίλισσας της Μεγάλης Βρετανίας. Ο ποταμός Ζαμβέζης διασχίζει τη Μοζαμβίκη και εκβάλλει στον Ινδικό ωκεανό με ένα εκτεταμένο δέλτα. Οι πολυάριθμοι καταρράκτες του περιορίζουν τη ναυσιπλοΐα σε μικρά μόνο τμήματά του. Φωτογραφία του Ζαμβέζη από δορυφόρο της ΝΑΣΑ (φωτ. ΝΑSA, earth.jsc.nasa.gov). Κάτοικοι παρόχθιων οικισμών του Ζαμβέζη στη Μοζαμβίκη εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, μετά από πλημμύρες του ρου του ποταμού, τον Μάρτιο του 2000 (φωτ. ΑΠΕ).